Alles over de hoornaar: wiki, herkennen & bestrijden

2 jun 2023 • redactie

De hoornaar is familie van de gewone wesp en de Duitse wesp. Gedrieën behoren ze tot de familie papierwesp. In tegenstelling tot zijn neefjes bouwt deze ‘oom’ - want hij is een maatje groter - zijn nest het liefst in de natuur, ver weg van de mens. Als je denkt met de hoornaar te maken te hebben, maar je herkent hem niet, dan praten we je hier bij. Ook een belangrijke vraag waar we antwoord op geven: moet je de Europese hoornaar bestrijden?

Wat is een hoornaar?

De hoornaar behoort tot de sociaal levende insecten, net als de gewone wesp en de Duitse wesp. Dit betekent dus dat ook deze wespensoort niet solitair leeft, maar in een groep. De hoornaar staat ook wel bekend als ‘paardenwesp’ en is de grootste wespensoort die in België en Nederland voorkomt. Nu en dan veroorzaakt de hoornaar problemen, zeker als het insect haar nest heeft op een plek waar veel mensen leven dan wel recreëren.

Hoe herken ik een Europese hoornaar?

De hoornaar is een soort ‘megawesp’, ofwel een uit de kluiten gegroeide wesp die veel herrie maakt en - net als haar soortgenoten - zeer onprettige steken kan uitdelen. Nu komen hoornaars niet zo vaak voor als limonadewespen, maar het is wel prettig als je ze op tijd herkent. Een hoornaar kun je aan de volgende kenmerken herkennen:

De kop is roodbruin.
Op de kop zitten twee antennes.
Stevige brede kaken.
Twee paar vleugels, lichtbruin van kleur.
Het borststuk is rood- tot donkerbruin.
Het eerste deel van het achterlijf is rood- tot donkerbruin.
Het tweede deel van het achterlijf is geelzwart gestreept.
Aan het achterlijf zit een angel.
De hoornaar is ongeveer 17 tot 25 millimeter lang.
De hoornaar vliegt ook als het regent én ‘s nachts.

Hoe herken je een hoornaar koningin?

Een hoornaar koningin is altijd groter en forser gebouwd dan haar werksters. Zo is een werkster 17 tot 25 millimeter lang, maar haar moeder kan 25 tot zelfs 35 millimeter lang worden. Overigens bestaan er verschillende soorten hoornaars, maar bij vrijwel alle soorten geldt dat de koningin een kop groter is. Haar herkennen of zelfs gewoon tegenkomen is echter lastig, want ze blijft altijd in het nest.

Wat is het verschil tussen de hoornaar en de gewone wesp?

Hoornaars zijn altijd groter dan gewone wespen.
Het lijf van de hoornaar is ten dele rood- tot donkerbruin gekleurd.
Hoornaars kunnen agressiever reageren als je te dicht bij hun nest komt.
Hoornaars maken nesten met schelpvormige lagen, gewone wespen niet.
Een kolonie hoornaars bestaat uit maximaal 1000 exemplaren.
Steken van hoornaars zijn pijnlijker, want ze hebben een langere angel.

Waarom behoort de hoornaar tot de papierwespen?

De hoornaar behoort tot de familie van de papierwespen omdat het nest van de hoornaar wel van papier gemaakt lijkt. In principe is dat ook zo, want de papierwesp bouwt haar nest van fijngekauwd hout. De gewone wesp en de Duitse wesp - de wespen waar we in Nederland het vaakst mee te maken krijgen behoren ook tot de papierwespen. Deze wespen worden ook wel limonadewespen genoemd omdat ze - juist! - op onze limonade en andere zoetigheden afkomen. Dat geldt niet voor de hoornaar, die is daar niet in geïnteresseerd.

Wat is het verschil tussen de Aziatische en de Europese hoornaar?

In ons land leven voornamelijk Europese hoornaars. De Aziatische hoornaar kun je beschouwen als het tropische neefje. In 2019 werd deze uitheemse soort, tot ieders verbazing en schrik, op diverse plekken in Nederland aangetroffen. Hoe kun je de Aziatische hoornaar herkennen?

De Aziatische hoornaar is iets kleiner dan de Europese hoornaar.
Haar bovenlijf is niet geel of roodbruin, maar zwart.
Ze heeft zwarte poten die aan het uiteinde geel zijn gekleurd.

Waarom we Aziatische hoornaars niet graag op eigen bodem aantreffen? Deze soort eet voornamelijk wilde bijen en honingbijen en rooft daarbij hele nesten leeg. En dat terwijl bijen al een beschermde insectensoort zijn! Het spreekt dan ook voor zich dat Aziatische hoornaars snel moeten worden bestreden als men niet wil dat de ecologische balans in ons land ernstig wordt verstoord. Sterker nog: er bestaat in ons land zelfs een bestrijdingsplicht op deze soort.

Waar kom je de hoornaar tegen?

In Nederland komt de hoornaar voornamelijk in het oosten en in het zuiden voor, daar waar zandgronden overheersen. In België hebben ze vooral in het noorden last van plagen. Hoornaars leven in een groep en bouwen hun nesten op verschillende plekken. Bijvoorbeeld op zolder of in een spouwmuur, maar er worden ook wel nesten aangetroffen in (holle) bomen. Kom je zo’n nest tegen? Dan is het verstandig om op afstand te blijven, want je hoeft er nog niet eens op te slaan om aangevallen te worden. Het nest te dicht naderen kan al voldoende zijn voor een tripje naar het ziekenhuis!

Komt de hoornaar in huis?

De kans dat je een hoornaar in huis ziet, is niet heel groot. Een hoornaarskoningin bouwt haar nest het liefst in de vrije natuur, daar waar er veel andere insecten rondvliegen die kunnen dienen als voedsel voor de larven in het nest. Soms maakt een koningin een verkeerde inschatting en bouwt haar nest wél daar waar haar onderdanen veel in aanraking komen met mensen. In zo’n geval kun je wel eens met een hoornaar in huis te maken krijgen. Die hoornaar is dan op jacht naar - waarschijnlijk - muggen en vliegjes.

Hoe ziet het nest van de Europese hoornaar eruit?

Om pijnlijke steken en ziekenhuisbezoeken te voorkomen, is het prettig als je - behalve hoornaars - ook een hoornaarsnest kunt herkennen. Dit is vrij makkelijk, want deze nesten wijken qua uiterlijk nogal af van de nesten van gewone wespen of Duitse wespen. Stuit je op iets verdachts? Let dan op de volgende kenmerken:

Het papieren nest is geel tot roodbruin van kleur.
Op het nest zie je een strepenpatroon met lichte en donkere kleuren.
Het nest heeft een doorsnede van 50 tot 80 centimeter.
Opvallend zijn de schelpvormige lagen om het nest.
In een nest leven maximaal 1000 hoornaars.

Wat eten Europese hoornaars?

Hoornaars jagen op verschillende soorten insecten om eiwitten te vergaren voor hun larven. Zo kunnen de larven goed groeien. Hoornaars vangen vliegen, muggen, rupsen, vlinders, honingbijen en zelfs kleinere wespensoorten. Het is voorgekomen dat hoornaars ook op libellen jagen, die eigenlijk veel groter zijn.

Volwassen hoornaars eten zelf geen insecten. Wel voeden ze zich met plantensappen die suikers bevatten. Daarnaast zuigen de werksters zoet braaksel op dat door hun larven in het nest wordt uitgestoten. De suikers die de hoornaars binnenkrijgen, worden omgezet in brandstof om te kunnen vliegen en om voedsel te verzamelen. Overigens worden hoornaars niet aangetrokken door zoete voedingswaren die bestemd zijn voor menselijke consumptie.

Zijn hoornaars agressief?

Hoornaars vallen de mens doorgaans niet lastig, want ze zijn vooral bezig met het vangen van insecten die als voedsel dienen voor de larven in het nest. Zelf leven de volwassen hoornaars van suikerrijke sappen die ze vinden in bomen (de eik vooral) en planten. Ze vallen de mens met z’n lekkere hapjes en drankjes doorgaans niet lastig. Er is één ding waar hoornaars absoluut niet tegen kunnen: dat je te dicht bij hun nest komt. Als dat gebeurt, kunnen ze wél heel agressief reageren. Liever blijf je op minimaal vijf meter van het nest, om een aanval te voorkomen.

Is een steek van de hoornaar gevaarlijk?

Een hoornaar steek is pijnlijker dan een steek van een gewone wesp, want ze heeft een langere angel. Of de steek ook gevaarlijk is, hangt af van waar je wordt gestoken, of je door veel hoornaars wordt gestoken en of je allergisch bent voor wespengif. Word je in je tong, hals of keel gestoken, dan kun je door de zwelling ademhalingsproblemen krijgen. Ben je allergisch, dan moet je snel je medicatie toedienen anders kun je in shock raken en zelfs komen te overlijden. Geen medicatie bij je? Bel dan direct het alarmnummer.

Is bestrijding van de Europese hoornaar nodig?

Als de Europese hoornaars hun nest op een plaats hebben waar weinig menselijk verkeer is, dan wordt afgeraden om het nest te bestrijden. Hoornaars doen de mens in principe geen kwaad, tenzij deze het nest te dicht nadert. Dan is het gewoon 'uit zelfbescherming' dat ze eventueel aanvallen en steken. De Europese hoornaar speelt een belangrijke rol in de natuur, want het insect zorgt voor evenwicht in het insectenbestand. De hoornaars vangen vliegjes, muggen en andere (kleine) insecten en voeren die aan hun larven in het nest.

De Aziatische hoornaar bestrijden? Ja, dat moet!

In tegenstelling tot de Europese hoornaar moet de Aziatische hoornaar wél in alle gevallen bestreden worden. Deze hoornaar valt namelijk bijen en zelfs bijenkasten aan. Om die reden is de Aziatische hoornaar de schrik van elke imker en dat zou het ook moeten zijn van ons allemaal. De bij is namelijk een heel belangrijk insect voor de natuur én de mens. Bijen zorgen behalve voor honing namelijk voor een natuurlijke bestuiving van planten en dat houdt de natuur in stand. Zonder bijen zouden veel (groenten- en fruit)gewassen zich niet kunnen voortplanten.

Kan ik zelf de hoornaar bestrijden?

Zelf de hoornaars te lijf gaan of op hun nest slaan is bepaald geen goed idee. Je kunt al gestoken worden als je zelfs maar hun aanvliegroute naar het nest verstoort! Toch zijn er altijd mensen die de ingang van het nest proberen dicht te stoppen of het nest met een stok te lijf gaan. Hoe groot is de verbazing zelfs als er dan ineens honderden hoornaars uit het nest komen en iedereen steken die er toevallig bij staat! Wij zouden zeggen: toch maar liever niet. Bel gewoon jouw lokale bestrijder van Beestjes Kwijt.

Met spoed een hoornaar nest verwijderen?

De lokale wespenbestrijder staat snel voor je deur, zeker als er spoed bij is. Maar wat is nu echt spoed? Als een hoornaar nest zich bijvoorbeeld bij een school bevindt, bij een zorginstelling of op een openbare plek waar veel mensen komen, zoals een park. Hoornaarsnesten die niet voor overlast zorgen worden - uit respect voor de natuur - niet bestreden. Kom je er een nest tegen, diep in het bos waar amper mensen komen? Laat het dan gewoon met rust.

Vertrouw op de hulp van een professionele bestrijder

Op een gegeven moment kun je niet langer wachten: er moet tegen de hoornaars worden opgetreden voor je kind, klant of medewerker gestoken wordt. Je belt of mailt dus een professionele ongediertebestrijder en hij komt eraan. De oplossing? Die komt als volgt tot stand:

De expert legt je uit hoe hij het nest kan bestrijden en hoeveel je hiervoor moet betalen. Ga je akkoord? Dan gaat de expert meteen aan de slag.
De expert trekt beschermende kleding aan.
Met een poederspuit spuit hij een giftig poeder in de ingang van het nest.
Het poeder komt op alle in- en uitgaande hoornaars terecht.
De hoornaars verspreiden het poeder zelf verder door het nest.
Binnen enkele dagen zijn alle hoornaars dood.
Het hoornaar nest kan opgeruimd worden!

Na het bestrijden van de hoornaar zal de ongediertedeskundige je ook nog adviezen geven om een volgende hoornaarplaag te voorkomen. Deze adviezen kunnen per klant verschillen: veel hangt namelijk af van hoe de hoornaars in je woning, tuin of bedrijfspand zijn beland. Wil je alvast wat tips hebben? Dan moet je hieronder eens verder kijken!

Hoe kun je een hoornaarplaag voorkomen?

Een hoornaarkoningin bouwt haar nest liever niet in de buurt van mensen. Toch kan het natuurlijk gebeuren dat ze zich ‘vergist’. Om te voorkomen dat er een hoornaar nest ontstaat in de buurt van jouw woning of bedrijfspand, kun je het volgende doen:

Speur in het voorjaar naar beginnende hoornaarsnesten. Tref je er één aan op een gevaarlijke plek? Laat dit dan meteen verwijderen.
Dicht zoveel mogelijk gaten, naden en kieren in je woning, tuinhuis, schuur of bedrijfspand. Zo voorkom je dat een hoornaar koningin daar een nest gaat bouwen.
Installeer horren voor je ramen en deuren. Want als wespen en hoornaars door kleine gaatjes kunnen kruipen, kunnen ze zeker door een open raam vliegen!

Help, een hoornaar in huis!

Een hoornaar herkennen is niet makkelijk en het zelf bestrijden is al helemaal niet aan te raden. Daarom kun je via ons hulp vragen bij een ongediertebestrijder uit je eigen regio. Hij kan alle wespensoorten herkennen en bestrijden en hij geeft je ook waardevolle adviezen om nieuwe plagen te voorkomen. Word je horendol van de hoornaar omdat deze een nest heeft gebouwd op een plek waardoor het voor jou en de mensen om je heen onveilig wordt? Aarzel niet om te bellen, want de expert komt snel langs!